Aanstaande donderdagavond (6 december 2012) organiseert Museum Boijmans Van Beuningen een ‘kunstenaarsavond’ rondom de tentoonstelling De weg naar Van Eyck. Kunstenaars verzorgen een presentatie of rondleiding langs een of meerdere werken in de tentoonstelling. Omdat ook ik was gevraagd een presentatie te verzorgen bezocht ik enkele weken geleden de tentoonstelling in het museum. Het werk dat mijn hart veroverde heet Heilige Barbara. Het is een eikenhouten paneeltje van 32,2 bij 18,5 cm. Barbara zit op een rots voor een vroeg Gotische toren in aanbouw. Het paneel lijkt in tegenstelling tot de gemarmerde en gesigneerde lijst (IOHES DE EYCK ME FECIT 1437) niet af. Het bevindt zich nog in de tekenfase. Niemand weet waarom. Enkel op de achtergrond is aan de hemel wat kleur aangebracht.
Het gewaad van Sint-Barbara lijkt uit marmer gekapt en vormt een monumentale opmaat naar haar zachte, ovalen gezicht. Op haar schoot ligt het Nieuwe Testament, opengeslagen. Haar ogen lijken zich net van de pagina’s af te wenden en kijken naar niets in het bijzonder, ze mijmert. In haar linkerhand heeft ze een martelaarspalm, een overwinningspalm: ‘Wie overwint zal samen met Mij op de troon zitten.’ Wie is deze Barbara?
Ze werd in de derde eeuw na Christus in Nicodemië (Turkije) geboren. Volgens de legende was ze de enige dochter van de heidense sapraat Dioscorus en uitermate bekoorlijk. Om haar aan de blikken van mannen te onttrekken sloot haar vader haar op in een toren en ging op reis. Tijdens zijn afwezigheid bekeerde Barbara zich tot het Christendom. Zij zag dat de toren twee vensters telde en gaf bouwvakkers de opdracht een derde venster toe te voegen. Terug van de reis vroeg haar vader wat dat te betekenen had. ‘Dit hier betekent de Vader, de Zoon en de Heilige Geest,’ antwoordde Barbara kalm. Haar vader ontstak in woede en probeerde haar te doden. Via een rots die zich voor haar opende ontsnapte Barbara aan haar vader. Nadat hij haar had teruggevonden leverde hij haar uit aan stadhouder Marcianus. Barbara weigerde haar geloof op te geven. De stadhouder beval ‘haar uit te kleden om haar met ossenhaken en vissersgaren toe te takelen,’ (Martelarenboek, Augsburg, 1471/72). Toen dat niet hielp werd Barbara met brandende fakkels bewerkt en werden haar borsten afgesneden. Uiteindelijk onthoofdde de vader zijn dochter eigenhandig waarna hij door de bliksem getroffen werd.

Pas in de veertiende eeuw werd Sint-Barbara een populaire heilige. Ze werd patrones van tunnelbouwers (omdat ze via een rots ontsnapte) en mijnwerkers (idem), vuurwerkmakers, artilleristen, kanonniers, schutters, soldaten, wapenmakers, metaalgieters (ieder die evenals de mijnwerkers en tunnelbouwers met springstoffen werkt), brandweerlieden, doodgravers, begrafenisondernemers, begraafplaatsen en crematoria (alles wat met een onverwachte dood te maken heeft). Doordat ze in de toren werd opgesloten is ze ook de de beschermheilige van architecten, bouwvakkers, metselaars, steenhouwers, timmerlieden en dakdekkers. En van torens en vestingwerken als zodanig. Ook van beiaardiers, klokkenluiders en klokkengieters (klokken die zich in torens bevinden) en patrones van gevangenen (gevangenschap) en om onduidelijke redenen van hoedenmakers en koks. Op 11 maart 2010 toonde het NOS journaal hoe de deken van Amsterdam in de boorschacht van de nieuwe Noord-Zuidlijn een beeld van de Heilige Barbara verankerde.

Het meest opvallende aan het paneel is de toren die achter de Heilige Barbara in aanbouw is. Barbara contempleert voor een bouwput, ze bevindt zich in een stedelijke ruimte in wording. De werkzaamheden aan en rondom de toren maken de vroeg-urbane ruimte levendig en actueel. Het doet me denken aan de huidige bouwputten van Rotterdam Centraal of Amsterdam Centraal. Het schilderij is een vroege manifestatie van wat wij nu publieke ruimte noemen.

Onder andere Will Tura, Johnny Cash, Rufus Wainwright, Kris de Bruyne, Yves Montand en Frank Sinatra zongen over Barbara, een wereldse Barbara. Frank Sinatra leidde Barbara in met de woorden: ‘This is about a lady I know, quite well, who is so beautiful, she dazzles me, absolutely dazzles me.’ Er lijkt niets veranderd.

Ik heb besloten aanstaande donderdagavond tijdens de kunstenaarsavond in Museum Boijmans van Beuningen geen presentatie of rondleiding te geven. Ik geef er de voorkeur aan als gast en luisteraar aanwezig te zijn.