Luc Tuymans

Omdat ik vanavond sentimenteel ben zal ik u het volgende vertellen. Na mijn studie op De Ateliers trok ik me terug in Antwerpen. Ik werd met een startstipendium uit Nederland verdreven. Ik gaf het schilderen op, schreef voor Metropolis M, verdiende er een dubbeltje per woord, voelde me onafhankelijk en rijk. In Ruimte Morguen, een jonge galerie aan de Waalsekaai, toonde een jonge schilder zijn werk. De eigenaar van de galerie, een pijp rokende bastaard, bracht Luc Tuymans: kleine schilderijen, mooi en niet duur.
Ik wilde Gaskamer van Tuymans kopen voor (toen nog) drieduizend gulden.
Ik had het geld, maar miste de ‘guts’. Thuis leefden we temidden van Kant-en-klaar meubels die mijn vader in elkaar schroefde. We liepen op heugaveld tapijttegels en droegen kleren waarvan de afkomst onduidelijk was. Kunst kopen was geldverspilling, decadent. Ik kocht het schilderij Gaskamer (61 bij 82,5 cm) van de jonge schilder Luc Tuymans niet. Het geld dat ik bespaarde dronk ik op en deelde ik uit. Vervolgens keerde ik naar Nederland terug.

Nu sta ik stil bij het werk van Luc Tuymans uit de catalogus die mijn vrouw vorig jaar in het Bonnefantenmuseum kocht. Ik sla met uw toestemming een willekeurige pagina open. Zowel links als rechts staat een schilderij afgebeeld. Beide doeken zijn in dezelfde kleurstelling geschilderd: groen-geel. Het schilderij op de linkerpagina is getiteld The Doll en meet 37,5 bij 33,7 cm. Het schilderij op de rechterpagina heet Surgery en meet 65,1 bij 61,9 cm. Aan beide schilderijen is geen touw vast te knopen, ze lijken autistisch. Ik herken niets. Ook niet nadat ik het boek heb weggelegd en na een aantal dagen opnieuw opensla. Misschien zijn het de meest abstracte werken van Tuymans.

Tuymans zelf zegt dat de schilderijen zich bevinden ‘op de drempel van een vreemd soort abstractie’ en dat ze als het ware ‘een afstraffing geven aan de representatieve kant van de voorstelling.’
Waarom moet de representatieve kant van de voorstelling worden afgestraft? Stout? Maken de voorstellingen het Tuymans moeilijk? Werken ze niet mee? Een opmerking als ‘op de drempel van een vreemd soort abstractie’ is begrijpelijk omdat we weten dat Tuymans gebruik maakt(e) van polaroid. De schilderijen kunnen worden teruggevoerd op een stadium in de (zelf)ontwikkeling van een polaroid. Maar dat is te simpel. Ik denk dat Tuymans bedoelt dat de representatie moet worden afgestraft omdat ze liegt. Omdat in de representatie de leugen voor het waarachtige beeld, de waarheid, schuift. Er bestaat echter geen waarheid in de representatie. Dus waarom zouden we haar afstraffen?

Surgery blijkt na studie een been op een operatietafel met rond de enkel de hand van een chirurg. The Doll is volgens de auteur van de begeleidende tekst ‘de uitbeelding van een mistig, noords landschap. Met dicht opeenstaande sparren aan de oever van een meer en een volle maan die schijnt vanachter een gekartelde wolk. Of is het geen maan, maar het hoofd van een figuur die midden in de hemel van opzij het beeldvlak in schuift?’ De auteur weet het ook niet. Waarom zou je een noords landschap met dicht opeenstaande sparren aan de oever van een meer The Doll noemen? Ik denk daarom dat het een pop is ‘op de drempel van een vreemd soort abstractie’.
Uit de Gestaltpsychologie kennen we de zwart wit afbeelding waarin we òf een oude vrouw òf een half ontklede dame herkennen. Een van de twee. Beide tegelijkertijd zien is onmogelijk. Mijn waarneming blijft steken bij de oude vrouw. Hoezeer ik ook mijn best doe: ik zie de half ontklede dame niet. Tuymans heeft gelijk: de representatieve kant van de voorstelling moet worden afgestraft.