Pijnwaarneming en pijngedrag verschillen van patiënt tot patiënt. Gevoelens van angst, onrust, depressie en verveling kunnen de pijn verergeren, terwijl aandacht, geruststelling en afleiding de pijn juist verzachten. Meestal is er een verband tussen de pijnervaring en de onderliggende aandoening die de pijnprikkel veroorzaakt.

Sommige tandartspatiënten vertonen een afwijkende pijnbeleving. In de vakliteratuur worden ze ‘lastig’ genoemd. Bij deze patiënten lukt het de tandarts niet de exacte oorzaak van hun klacht vast te stellen. De normale diagnostische middelen voldoen niet. Behandelingen slaan niet aan, zijn zinloos. Men spreekt in officiële termen van een ‘onverklaarde tandheelkundige klacht’.

Als emotionele problemen zich presenteren in een lichamelijke klacht spreekt men van ‘somatisatie’ of ‘somatisering’. Een voorbeeld is ‘mondbranden’, een branderig gevoel in mond- of slijmvlies. Mondbranden komt vooral bij oudere patiënten voor. Vaker bij vrouwen dan bij mannen. De klachten kunnen jaren aanhouden. Of abrupt verdwijnen. De exacte oorzaak is onbekend.

Er zijn ook patiënten die om aandacht van de behandelaar af te dwingen klachten veinzen. Lichamelijk mankeren ze niets. Toch ondergaan ze diverse behandelingen en operaties en gebruiken ze onnodig medicijnen. Deze aandoening wordt het Münchausen syndroom genoemd. Vaak betreft het mensen die als kind zijn verwaarloosd of in een beschadigende omgeving zijn opgegroeid. De symptomen worden in stand gehouden doordat de patiënt ‘er iets voor terug krijgt’, bijvoorbeeld aandacht, sympathie, financieel voordeel of ontslag van verplichtingen en verantwoordelijkheden. Men spreekt in dergelijke gevallen ook wel van ‘ziektewinst’.

Ziektewinst komt ook onder tandartsen voor. Enkele jaren geleden werd een tandarts betrapt die beweerde dat hij bij een auto-ongeluk een vinger was kwijtgeraakt. Onderzoek toonde aan dat hij met een apparaat zijn duim had afgesneden nadat hij die eerst met verdovingsvloeistof had ingespoten.